Czy zmiana celu fundacji jest możliwa, gdy w statucie wpisany został jej zakaz?

Liczba osób potrzebujących pomocy stale rośnie. Przyczyniają się do tego faktu nowe konflikty zbrojne, czy zdecydowanie głośniej wybrzmiewające w mediach problemy społeczne. Nie dziwi więc wzrost zainteresowania działalnością fundatorską. Dla fundatorów gwarancja przekazania wsparcia na konkretny cel zabezpieczona zakazem zmiany tego celu jest jednym z najważniejszych elementów statutu fundacji. Może stać się jednak bronią obosieczną. Dlaczego?

Fundacja jest jedną z najbardziej popularnych form prawnych wśród organizacji pozarządowych, nastawionych na osiągnięcie celu zawartego w statucie fundacji, innego niż osiągnięcie zysku.

Podmiot zainteresowany utworzeniem fundacji, zwany fundatorem, zwykle chce przekazać swoje środki pieniężne na realizację określonego, konkretnego celu. Może to być dla przykładu pomoc osobom cierpiącym na pewną chorobę, wsparcie instytucji publicznej zajmującej się określonym problemem społecznym lub zapewnienie środków dla organizacji wspomagającej osoby poszkodowane na skutek konfliktu zbrojnego.

Fundator chciałby przy przekazaniu środków pieniężnych w należyty sposób zabezpieczyć się na wypadek sytuacji, w której osoby uprawnione do zmiany statutu fundacji chciałyby zmienić jej cel bez konsultacji z fundatorem.

W praktyce często można spotkać się ze stanowiskiem, że najbardziej odpowiednim sposobem zagwarantowania, że przekazane środki pieniężne zostaną przeznaczone do realizacji danego celu, będzie wpisanie do treści statutu postanowienia o zakazie zmiany celu fundacji. Czy jednak takie postanowienie jest w praktyce skuteczne?

Furtka nie do końca otwarta

Na początku zajrzyjmy do treści ustawy. Zgodnie z art. 5 ust. 1 zd. drugie Ustawy o Fundacjach statut fundacji może zawierać postanowienia dotyczące zmiany celu lub statutu fundacji. Nie zostało w żaden sposób narzucone ani doprecyzowane przez Ustawodawcę, że postanowienia w tym zakresie powinny mieć charakter ograniczający zmianę celu fundacji.

Wydawać by się mogło, że tak określony przepis konstytuuje zasadę swobodnego ustalania ustroju fundacji przez jej fundatora, w tym przez nakładanie ograniczeń co do zmiany celu. Ustawa w tej materii nic więcej nie dodaje na ten temat, co pozostawia otwartą furtkę dla komentatorów i praktyków zajmujących się tematyką fundacji.

Komentatorzy i praktycy nie są jednak zgodni co do tego, czy zakaz zmiany celu fundacji w statucie ma charakter bezwzględny – przeważa pogląd, że pod pewnymi warunkami w takiej sytuacji jest dopuszczalna zmiana statutu fundacji, co przemawia za względnym charakterem tego postanowienia.

Co więcej, rada nadzorcza w spółce dominującej sprawuje nadzór nad realizacją interesu grupy spółek. Wskazany obowiązek jest związany z możliwością wyrażenia wobec zarządu oraz zarządów spółek zależnych żądania przedstawienia dokumentów rachunkowych, finansowych oraz wszelkich innych niezbędnych dokumentów, w celu wykonania kontroli przez radę nadzorczą.

Wola fundatora

Zanim przejdziemy do omawiania poszczególnych przesłanek koniecznych do spełnienia do dokonania zmiany celu fundacji na przekór postanowieniu w statucie o zakazie takiego działania, należy podkreślić, że na pierwszym miejscu jest zawsze wola fundatora co do celu, do realizacji którego fundator powołał fundację. W przypadku zakazu zmiany celu fundacji w statucie nie jest możliwe przeprowadzenie takiej zmiany, która stałaby w sprzeczności z pierwotnym założeniem fundatora.

Zatem sama modyfikacja celu nigdy nie może być całkowita. Zawsze będzie to co najwyżej poszerzenie celu lub ukierunkowanie go na inne obszary.

Warunki wprowadzania zmian

Pierwszym warunkiem przeprowadzenia zmiany jest konieczność wyrażenia przychylnego stanowiska przez fundatora w odniesieniu do proponowanych zmian lub założenie, że fundator zgodziłby się na dokonanie takich modyfikacji, gdyby tylko przewidział wystąpienie głębokich, zewnętrznych zmian społeczno-ekonomicznych w społeczeństwie. Pozwala to na szeroką ochronę pierwotnej woli fundatora i przeprowadzenie zmian w fundacji zgodnie z jego oczekiwaniami i zamiarem.

Kolejną istotną przesłanką do stwierdzenia dopuszczalności zmiany statutu jest przyjęcie uzasadnionego założenia, że zmiana modyfikacji statutu fundacji jest nie tylko potrzebna, ale i konieczna. Dzięki wskazanej przesłance możliwe jest uniknięcie paraliżu działania fundacji w określonych warunkach.

Następnie, przy przeprowadzeniu zmiany statutu, konieczne jest zachowanie podstawowego celu fundacji oraz zachowanie jej prawnej tożsamości. W rezultacie nie byłoby możliwe przeprowadzenie zbyt daleko idących, radykalnych zmian, które mogłyby całkowicie zmienić kierunek dotychczasowej działalności fundacji.

Ostatnią najczęściej wymienianą przez komentatorów przesłanką jest to, by po wprowadzeniu zmian statutu nie zostały zniweczone prawa dotychczas nabyte przez destynatariuszy fundacji, tj. osób, na rzecz których fundacja działa, co w kontekście charakteru fundacji jest w oczywisty sposób zrozumiałe. Nie sposób wyobrazić sobie sytuacji, w której beneficjenci fundacji zostaną pozbawieni dotychczas posiadanych praw.

Podsumowując przedstawione powyżej warunki należy stwierdzić, że zmiana celu fundacji w przypadku występowania w treści statutu zakazu zmiany celu fundacji jest możliwa tylko w przypadku, gdy dojdzie się do przekonania, że zmiana jest nie tylko celowa, ale nawet konieczna oraz że uzasadnione jest przeświadczenie fundatora lub osób uprawnionych do zmiany statutu, że nowa, obecna konfiguracja stosunków społeczno-ekonomicznych spowodowałaby zaniechanie sformułowania zakazu zmiany celu fundacji w treści statutu, przy czym w każdym przypadku należy zachować tożsamość prawną fundacji, jej pierwotny cel oraz nie wolno naruszyć praw nabytych przez destynatariuszy fundacji.

Broń obosieczna

Powyższe wnioski wynikają nie tylko z istoty ustawy o fundacjach, ale również z praktyki, która pokazuje, że pierwotny zamysł fundatora o zakazie zmiany celu fundacji może niejednokrotnie okazać się bronią obosieczną, która zagwarantuje co prawda przeznaczenie środków finansowych na cel wybrany przez fundatora, ale jednocześnie zawiąże ręce fundacji w przypadku chęci poszerzenia swojej działalności fundatorskiej. W związku z tym naprzeciw wychodzi rozwiązanie polegające na uznaniu zakazu zmiany celu fundacji w statucie jako postanowienia względnego, możliwego do zmiany w przypadku zaistnienia konkretnych okoliczności, przy równoczesnym zabezpieczeniu woli fundatora.

Należy mieć mimo wszystko na uwadze to, że jakkolwiek zmiana celu fundacji pomimo istnienia zakazu zmiany tego celu w statucie jest dopuszczalna, tak może ona napotkać trudności na etapie złożenia wniosku do sądu rejestrowego. Istnieje ryzyko zastosowania literalnego sposobu interpretacji treści statutu przez referendarza sądowego, zwrotu lub odrzucenia wniosku i w rezultacie wydłużenia procesu wprowadzenia zmiany w rejestrze.

Ma to niemałe znaczenie z uwagi na to, że zmiana treści statutu fundacji ma charakter konstytutywny, co oznacza, że będzie ona skuteczna dopiero od momentu dokonania wpisu we właściwym rejestrze przez sąd rejestrowy.

Kancelaria Ślisz-Sandecka Kozioł & Partnerzy